Skip to main content

2022 | OriginalPaper | Buchkapitel

8. Segmentalreflektorik und autonomes Nervensystem

verfasst von : Jörg Steier

Erschienen in: Physiotherapie bei chronisch-obstruktiven Atemwegs- und Lungenerkrankungen

Verlag: Springer Berlin Heidelberg

Zusammenfassung

Im folgenden Kapitel werden Störungen der Segmentalreflektorik und des autonomen Nervensystems in Zusammenhang mit Atemwegs- und Lungenerkrankungen erläutert. Der Krankheitsverlauf der COPD ist durch eine progrediente Verschlechterung der Lungenfunktion und eine Abnahme der körperlichen Belastbarkeit und Lebensqualität gekennzeichnet, v. a. durch rezidivierende Exazerbationen und zunehmende Komorbiditäten. Die häufigsten Komorbiditäten bei chronisch-obstruktiven Lungenerkrankungen sind kardiovaskuläre Erkrankungen, Gewichtsverlust, Verlust der fettfreien Masse verbunden mit Muskelatrophie, Osteoporose und Depression. Systemische Erkrankungen gehen häufig zusätzlich mit Störungen des autonomen Nervensystems (sekundäre autonome Dysfunktionen) in Form einer erhöhten neuroendokrinen Aktivierung einher, die möglicherweise für das erhöhte Mortalitätsrisiko dieser Erkrankung mitverantwortlich ist.
Literatur
Zurück zum Zitat Aalkjaer C, Poston L (1996) Effects of pH on vascular tension: which are the important mechanisms? J Vasc Res 33:347–359PubMedCrossRef Aalkjaer C, Poston L (1996) Effects of pH on vascular tension: which are the important mechanisms? J Vasc Res 33:347–359PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Akselrod S, Gordon D, Madwed JB et al (1995) Hemodynamic regulation: investigation by spectral analysis. Am J Physiol 18:867–875 Akselrod S, Gordon D, Madwed JB et al (1995) Hemodynamic regulation: investigation by spectral analysis. Am J Physiol 18:867–875
Zurück zum Zitat Arai Y, Saul JP, Albrecht P (1989) Modulation of cardiac autonomic activity during and immediately after exercise. Am J Phys 256:132–141 Arai Y, Saul JP, Albrecht P (1989) Modulation of cardiac autonomic activity during and immediately after exercise. Am J Phys 256:132–141
Zurück zum Zitat Bartels MN, Gonzalez JM, Kim W, DeMeersman RE (2000) Cardiac-autonomic modulation in COPD. Chest 118:691–696PubMedCrossRef Bartels MN, Gonzalez JM, Kim W, DeMeersman RE (2000) Cardiac-autonomic modulation in COPD. Chest 118:691–696PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Bartels MN, Jelic S, Ngai P, Basner RC, DeMeersman RE (2003) High-frequency modulation of heart rate variability during exercise in patients with COPD. Chest 124:863–869PubMedCrossRef Bartels MN, Jelic S, Ngai P, Basner RC, DeMeersman RE (2003) High-frequency modulation of heart rate variability during exercise in patients with COPD. Chest 124:863–869PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Berg F v d (2005) Angewandte Physiologie (2) Organsysteme verstehen. Thieme, Stuttgart Berg F v d (2005) Angewandte Physiologie (2) Organsysteme verstehen. Thieme, Stuttgart
Zurück zum Zitat Bernards JA, Bouman LN (1994) Fysiologie van de mens. Bohn Stafleu van Loghum, Houten Diegem Bernards JA, Bouman LN (1994) Fysiologie van de mens. Bohn Stafleu van Loghum, Houten Diegem
Zurück zum Zitat Brown TE, Beightol LA, Koh J, Eckberg DL (1993) Important influence of respiration on human RR interval power spectra is largely ignored. J Appl Physiol 75(5):2310–2318PubMedCrossRef Brown TE, Beightol LA, Koh J, Eckberg DL (1993) Important influence of respiration on human RR interval power spectra is largely ignored. J Appl Physiol 75(5):2310–2318PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Casadei B, Cochrane S, Johnston J (1995) Pitfalls in the interpretation of spectral analysis of the heart rate variability during exercise in humans. Acta Physiol Scand 153:125–131PubMedCrossRef Casadei B, Cochrane S, Johnston J (1995) Pitfalls in the interpretation of spectral analysis of the heart rate variability during exercise in humans. Acta Physiol Scand 153:125–131PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Claude J (2006) The enigma of Mayer waves: facts and models. Cardiovasc Res 70:12–21CrossRef Claude J (2006) The enigma of Mayer waves: facts and models. Cardiovasc Res 70:12–21CrossRef
Zurück zum Zitat Costes F, Roche F, Pichot V et al (2004a) Influence of exercise training on cardiac baroflex sensitivity in patients with COPD. Eur Respir J 23:396–401PubMedCrossRef Costes F, Roche F, Pichot V et al (2004a) Influence of exercise training on cardiac baroflex sensitivity in patients with COPD. Eur Respir J 23:396–401PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Costes F, Roche F, Pichot V (2004b) Influence of exercise training on cardiac baroreflex sensitivity in patients with COPD. Eur Respir J 23:396–401PubMedCrossRef Costes F, Roche F, Pichot V (2004b) Influence of exercise training on cardiac baroreflex sensitivity in patients with COPD. Eur Respir J 23:396–401PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Dean E, Frownfelter D (2006) Cardiovascular and pulmonary physical therapy: evidence and praxis. Elsevier, Mosby Dean E, Frownfelter D (2006) Cardiovascular and pulmonary physical therapy: evidence and praxis. Elsevier, Mosby
Zurück zum Zitat Ferguson DW, Abboud FM, Mark AL (1995) Relative contribution of aortic and carotid baroreflexes to heart rate control in man during steady state and dynamic increases in arterial pressure. J Clin Investig 76:2265–2274CrossRef Ferguson DW, Abboud FM, Mark AL (1995) Relative contribution of aortic and carotid baroreflexes to heart rate control in man during steady state and dynamic increases in arterial pressure. J Clin Investig 76:2265–2274CrossRef
Zurück zum Zitat Fietze I (2003) Barorezeptorsensitivität, Herzfrequenzvariabilität und Blutdruckvariabilität bei Patienten mit einem milden, moderaten und schweren obstruktiven Schlafapnoe-Syndrom und bei gesunden Probanden. Habilitationssschrift der Humboldt-Universität Berlin Fietze I (2003) Barorezeptorsensitivität, Herzfrequenzvariabilität und Blutdruckvariabilität bei Patienten mit einem milden, moderaten und schweren obstruktiven Schlafapnoe-Syndrom und bei gesunden Probanden. Habilitationssschrift der Humboldt-Universität Berlin
Zurück zum Zitat van Gestel AJR, Kohler M, Clarenbach CF (2012) Sympathetic overactivity and cardiovascular disease in patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). Discov Med 14(79):359–368PubMed van Gestel AJR, Kohler M, Clarenbach CF (2012) Sympathetic overactivity and cardiovascular disease in patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). Discov Med 14(79):359–368PubMed
Zurück zum Zitat Grove JS, Reed DM, Yano K, Hwang LJ (1997) Variability in systolic blood pressure – A risk factor for coronary heart disease? Am J Epidemiol 145:771–776PubMedCrossRef Grove JS, Reed DM, Yano K, Hwang LJ (1997) Variability in systolic blood pressure – A risk factor for coronary heart disease? Am J Epidemiol 145:771–776PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Gugger M, Bachofen H (2001) Dyspnoe Teil 1: Grundlangen und Pathophysiologie. Schweiz Med Forum 6:138–142 Gugger M, Bachofen H (2001) Dyspnoe Teil 1: Grundlangen und Pathophysiologie. Schweiz Med Forum 6:138–142
Zurück zum Zitat Haensch CA, Jörg J (2005) Die Analyse der Blutdruckregulation bei autonomer Dysfunktion. Klin Neurophysiol 36:86–97CrossRef Haensch CA, Jörg J (2005) Die Analyse der Blutdruckregulation bei autonomer Dysfunktion. Klin Neurophysiol 36:86–97CrossRef
Zurück zum Zitat Hanratty CG, Silke B, Riddell JG (1999) Evaluation of the effect on heart rate variability of a beta2-adrenoceptor agonist and antagonist using non-linear scatterplot and sequence methods. Br J Clin Pharmacol 47:157–166PubMedPubMedCentralCrossRef Hanratty CG, Silke B, Riddell JG (1999) Evaluation of the effect on heart rate variability of a beta2-adrenoceptor agonist and antagonist using non-linear scatterplot and sequence methods. Br J Clin Pharmacol 47:157–166PubMedPubMedCentralCrossRef
Zurück zum Zitat Heidl S, Lehnert M, Criee CP, Hasenfuss G, Andreas S (2001) Marked sympathetic activation in patients with chronic respiratory failure. Am J Respir Crit Care Med 164:597–601CrossRef Heidl S, Lehnert M, Criee CP, Hasenfuss G, Andreas S (2001) Marked sympathetic activation in patients with chronic respiratory failure. Am J Respir Crit Care Med 164:597–601CrossRef
Zurück zum Zitat Heindl S, Dodt C, Krahwinkel M, Hasenfuss G, Andreas S (2001a) Short-term effect of continuous positive airway pressure on muscle sympathetic nerve activity in patients with chronic heart failure. Heart 85:185–190PubMedPubMedCentralCrossRef Heindl S, Dodt C, Krahwinkel M, Hasenfuss G, Andreas S (2001a) Short-term effect of continuous positive airway pressure on muscle sympathetic nerve activity in patients with chronic heart failure. Heart 85:185–190PubMedPubMedCentralCrossRef
Zurück zum Zitat Heindl S, Lehnert M, Criee CP, Hasenfuss G, Andreas S (2001b) Marked sympathetic activation in patients with chronic respiratory failure. Am J Respir Crit Care Med 164:597–601PubMedCrossRef Heindl S, Lehnert M, Criee CP, Hasenfuss G, Andreas S (2001b) Marked sympathetic activation in patients with chronic respiratory failure. Am J Respir Crit Care Med 164:597–601PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Holle H (2003) Die zeitliche Stabilität der Herzperiodenvariabilität während emotionaler Filme. Diplomarbeit der Universität Trier Fachbereich I – Psychologie, Trier Holle H (2003) Die zeitliche Stabilität der Herzperiodenvariabilität während emotionaler Filme. Diplomarbeit der Universität Trier Fachbereich I – Psychologie, Trier
Zurück zum Zitat Hölting T (2005) Das Blutdruckverhalten unter Hypoxie bei Patienten mit obstruktiver Schlafapnoe. Inaugural-Dissertation, Fachbereich Humanmedizin der Philipps-Universität Marburg Hölting T (2005) Das Blutdruckverhalten unter Hypoxie bei Patienten mit obstruktiver Schlafapnoe. Inaugural-Dissertation, Fachbereich Humanmedizin der Philipps-Universität Marburg
Zurück zum Zitat Hopp FA, Seagard JL, Bajic J, Zuperku EJ (1991) Respiratory responses to aortic and carotic chemoreceptor activation in the dog. J Appl Physiol 70:2359–2550CrossRef Hopp FA, Seagard JL, Bajic J, Zuperku EJ (1991) Respiratory responses to aortic and carotic chemoreceptor activation in the dog. J Appl Physiol 70:2359–2550CrossRef
Zurück zum Zitat Horn A (2003) Diagnostik der Herzfrequenzvariabilität in der Sportmedizin – Rahmenbedingungen und methodische Grundlagen. Dissertation der Fakultät für Sportmedizin der Ruhr-Universität Bochum Horn A (2003) Diagnostik der Herzfrequenzvariabilität in der Sportmedizin – Rahmenbedingungen und methodische Grundlagen. Dissertation der Fakultät für Sportmedizin der Ruhr-Universität Bochum
Zurück zum Zitat Jennings G, Nelson L, Nestel P, Esler M, Korner P, Burton D, Bazelmans J (1986) The effects of changes in physical activity on major cardiovascular risk factors, hemodynamics, sympathetic function, and glucose utilization in man: a controlled study of four levels of activity. Circulation 73:30–40PubMedCrossRef Jennings G, Nelson L, Nestel P, Esler M, Korner P, Burton D, Bazelmans J (1986) The effects of changes in physical activity on major cardiovascular risk factors, hemodynamics, sympathetic function, and glucose utilization in man: a controlled study of four levels of activity. Circulation 73:30–40PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Jose AD, Taylor RR (1969) Autonomic blockade by propranolol and atropine to study intrinsic myocardial function in man. J Clin Invest 48:2019–2031PubMedPubMedCentralCrossRef Jose AD, Taylor RR (1969) Autonomic blockade by propranolol and atropine to study intrinsic myocardial function in man. J Clin Invest 48:2019–2031PubMedPubMedCentralCrossRef
Zurück zum Zitat Junichiro H, Fumihiko Y, Akiyoshi O, Seiji M, Takao F (1996) Respiratory sinus arrhythmia, a phenomenon improving pulmonary gas exchange and circulatory efficiency. Circulation 94:842–847CrossRef Junichiro H, Fumihiko Y, Akiyoshi O, Seiji M, Takao F (1996) Respiratory sinus arrhythmia, a phenomenon improving pulmonary gas exchange and circulatory efficiency. Circulation 94:842–847CrossRef
Zurück zum Zitat Kirstein N (2002) Verhalten der Herzfrequenzvariabilität bei Dauerbelastung unterschiedlicher Intensität auf dem Fahrradergometer. Dissertation der Ruhr-Universität Bochum Kirstein N (2002) Verhalten der Herzfrequenzvariabilität bei Dauerbelastung unterschiedlicher Intensität auf dem Fahrradergometer. Dissertation der Ruhr-Universität Bochum
Zurück zum Zitat Klinke R, Pape HK, Sibernagl S (2005) Physiologie. Thieme, Stuttgart/New YorkCrossRef Klinke R, Pape HK, Sibernagl S (2005) Physiologie. Thieme, Stuttgart/New YorkCrossRef
Zurück zum Zitat Lanfranchi PA, Somers VK (2002) Arterial baroreflex function and cardiovascular variability: interactions and implications. Am J Phys Regul Integr Comp Phys 283:815–826 Lanfranchi PA, Somers VK (2002) Arterial baroreflex function and cardiovascular variability: interactions and implications. Am J Phys Regul Integr Comp Phys 283:815–826
Zurück zum Zitat Mancia G, Ferrari A, Gregorini L et al (1983) Blood pressure and heart rate variabilities in normotensive and hypertensive human beings. Circ Res 53:96–104PubMedCrossRef Mancia G, Ferrari A, Gregorini L et al (1983) Blood pressure and heart rate variabilities in normotensive and hypertensive human beings. Circ Res 53:96–104PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Mancia G, Parati G, Pomidossi G, Casadei R, Di Rienzo M, Zanchetti A (1986) Arterial baroreflexes and blood pressure and heart rate variabilities in humans. Hypertension 8:147–153PubMedCrossRef Mancia G, Parati G, Pomidossi G, Casadei R, Di Rienzo M, Zanchetti A (1986) Arterial baroreflexes and blood pressure and heart rate variabilities in humans. Hypertension 8:147–153PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Mancia G, Parati G, Di Rienzo M, Zanchetti A (1997) Blood pressure variability. In: Zanchetti A, Mancia G (Hrsg) Handbook of hypertension, vol 17: Pathophysiology of hypertension. Elsevier Science, Amsterdam, S 117–169 Mancia G, Parati G, Di Rienzo M, Zanchetti A (1997) Blood pressure variability. In: Zanchetti A, Mancia G (Hrsg) Handbook of hypertension, vol 17: Pathophysiology of hypertension. Elsevier Science, Amsterdam, S 117–169
Zurück zum Zitat Markus KU (2003) Herzschlaglängenfolgen während Taktatmung als Marker der kardiorespiratorischen Innervation. Inaugural-Dissertation des Fachbereichs Humanmedizin der Rheinisch-Westfälischen Technischen Hochschule Aachen Markus KU (2003) Herzschlaglängenfolgen während Taktatmung als Marker der kardiorespiratorischen Innervation. Inaugural-Dissertation des Fachbereichs Humanmedizin der Rheinisch-Westfälischen Technischen Hochschule Aachen
Zurück zum Zitat Miller MR, Hankinson J, Brusasco V (2005) Series ATS/ERS task force: standardisation of spirometry. Eur Respir J 26:319–338PubMedCrossRef Miller MR, Hankinson J, Brusasco V (2005) Series ATS/ERS task force: standardisation of spirometry. Eur Respir J 26:319–338PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Nakamura Y, Yamamoto Y, Muraoka I (1993) Autonomic control of heart rate during physical exercise and fractal dimension of heart rate variability. J Appl Physiol 74:875–881PubMedCrossRef Nakamura Y, Yamamoto Y, Muraoka I (1993) Autonomic control of heart rate during physical exercise and fractal dimension of heart rate variability. J Appl Physiol 74:875–881PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Oczenski W, Andel H, Werba A (2005) Atmen und Atemhilfen. Thieme, Stuttgart/New York Oczenski W, Andel H, Werba A (2005) Atmen und Atemhilfen. Thieme, Stuttgart/New York
Zurück zum Zitat Palatini P, Penzo M, Racioppa A, Zugno E, Guzzardi G, Anaclerio M, Pessina AC (1992) Clinical relevance of nighttime blood pressure and of daytime blood pressure variability. Arch Intern Med 152:1855–1860PubMedCrossRef Palatini P, Penzo M, Racioppa A, Zugno E, Guzzardi G, Anaclerio M, Pessina AC (1992) Clinical relevance of nighttime blood pressure and of daytime blood pressure variability. Arch Intern Med 152:1855–1860PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Parati G, Faini A, Valentini M (2006) Blood pressure variability: its measurement and significance in hypertension. Curr Hypertens Rep 8(3):199–204PubMedCrossRef Parati G, Faini A, Valentini M (2006) Blood pressure variability: its measurement and significance in hypertension. Curr Hypertens Rep 8(3):199–204PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Perini R, Orizio C, Baselli G et al (1990) The influence of exercise intensity on the power spectrum of heart rate variability. Eur J Appl Physiol 61:143–148CrossRef Perini R, Orizio C, Baselli G et al (1990) The influence of exercise intensity on the power spectrum of heart rate variability. Eur J Appl Physiol 61:143–148CrossRef
Zurück zum Zitat Person MG, Lonnqvist PA, Gustafsson LE (1995) Positive end expiratory pressure ventilation elicits increases in endogenously formed nictric oxide as detected in air exhaled by rabbits. Anesthesiology 82:969–974CrossRef Person MG, Lonnqvist PA, Gustafsson LE (1995) Positive end expiratory pressure ventilation elicits increases in endogenously formed nictric oxide as detected in air exhaled by rabbits. Anesthesiology 82:969–974CrossRef
Zurück zum Zitat Pinsky MR (2005) Cardiovascular issues in respiratory care. Chest 128:592–597CrossRef Pinsky MR (2005) Cardiovascular issues in respiratory care. Chest 128:592–597CrossRef
Zurück zum Zitat Raupach T, Bahr F, Herrmann P et al (2007) Atemfrequenz-Reduktion senkt die sympathische Aktivität von COPD-Patienten. Pneumologie 61:1055CrossRef Raupach T, Bahr F, Herrmann P et al (2007) Atemfrequenz-Reduktion senkt die sympathische Aktivität von COPD-Patienten. Pneumologie 61:1055CrossRef
Zurück zum Zitat Raupach T, Bahr F, Herrmann P, Luethje L, Heusser K, Hasenfuss G, Bernardi L, Andreas S (2008) Slow breathing reduces sympathoexcitation in COPD. Eur Respir J 32:387–392PubMedCrossRef Raupach T, Bahr F, Herrmann P, Luethje L, Heusser K, Hasenfuss G, Bernardi L, Andreas S (2008) Slow breathing reduces sympathoexcitation in COPD. Eur Respir J 32:387–392PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Rennie KL, Hemingway H, Kumari M, Brunner E, Malik M, Marmot M (2003) Effects of moderate and vigorous physical activity on heart rate variability in a British Study of Civil Servants. Am J Epidemiol 158:135–143PubMedCrossRef Rennie KL, Hemingway H, Kumari M, Brunner E, Malik M, Marmot M (2003) Effects of moderate and vigorous physical activity on heart rate variability in a British Study of Civil Servants. Am J Epidemiol 158:135–143PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Rimoldi O, Furlan R, Pagani M (1992) Analysis of neural mechanisms accompanying different intensities of dynamic exercise. Chest 101(suppl):226–230CrossRef Rimoldi O, Furlan R, Pagani M (1992) Analysis of neural mechanisms accompanying different intensities of dynamic exercise. Chest 101(suppl):226–230CrossRef
Zurück zum Zitat Scalvini S, Porta R, Zanelli E (1999) Effects of oxygen on autonomic nervous system dysfunction in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Eur Respir J 13:119–124PubMedCrossRef Scalvini S, Porta R, Zanelli E (1999) Effects of oxygen on autonomic nervous system dysfunction in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Eur Respir J 13:119–124PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Schannwell C (2005) Herzerkrankungen des älteren Menschen. DMW 130:693–697CrossRef Schannwell C (2005) Herzerkrankungen des älteren Menschen. DMW 130:693–697CrossRef
Zurück zum Zitat Sin DD, Man SF (2003) Why are patients with chronic obstructive pulmonary disease at increased risk of cardiovascular diseases? The potential role of systemic inflammation in chronic obstructive pulmonary disease. Circulation 11:1514–1519CrossRef Sin DD, Man SF (2003) Why are patients with chronic obstructive pulmonary disease at increased risk of cardiovascular diseases? The potential role of systemic inflammation in chronic obstructive pulmonary disease. Circulation 11:1514–1519CrossRef
Zurück zum Zitat Stein PK, Nelson P, Rottman JN et al (1998a) Heart rate variability reflects severity of COPD in PiZ α1-antitrypsin deficiency. Chest 113:327–333PubMedCrossRef Stein PK, Nelson P, Rottman JN et al (1998a) Heart rate variability reflects severity of COPD in PiZ α1-antitrypsin deficiency. Chest 113:327–333PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Stein PK, Nelson P, Rottman JN (1998b) Heart rate variability reflects severity of COPD in PiZ α1-antitrypsin deficiency. Chest 113:327–333PubMedCrossRef Stein PK, Nelson P, Rottman JN (1998b) Heart rate variability reflects severity of COPD in PiZ α1-antitrypsin deficiency. Chest 113:327–333PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Stewart AG, Waterhouse JC, Howard P (1991) Cardiovascular autonomic nerve function in patients with hypoxaemic chronic obstructive pulmonary disease. Eur Respir J 4:1207–1214PubMedCrossRef Stewart AG, Waterhouse JC, Howard P (1991) Cardiovascular autonomic nerve function in patients with hypoxaemic chronic obstructive pulmonary disease. Eur Respir J 4:1207–1214PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Tatasciore A, Renda G, Zimarino M, Soccio M, Bilo G, Parati G, Schillaci G, De Caterina R (2007) Awake systolic blood pressure variability correlates with target-organ damage in hypertensive subjects. Hypertension 50(2):325–332PubMedCrossRef Tatasciore A, Renda G, Zimarino M, Soccio M, Bilo G, Parati G, Schillaci G, De Caterina R (2007) Awake systolic blood pressure variability correlates with target-organ damage in hypertensive subjects. Hypertension 50(2):325–332PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Tillmann (2005) Atlas der Anatomie. Springer, Heidelberg Tillmann (2005) Atlas der Anatomie. Springer, Heidelberg
Zurück zum Zitat Tukek T, Yildiz P, Atilgan D et al (2003) Effect of diurnal variability of heart rate on development of arrhythmia in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Int J Cardiol 88:199–206PubMedCrossRef Tukek T, Yildiz P, Atilgan D et al (2003) Effect of diurnal variability of heart rate on development of arrhythmia in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Int J Cardiol 88:199–206PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Unbehaun A (1999) Die vegetative Kontrolle der Herzfrequenz und ihre Koordination mit dem respiratorischen System untersucht im Schlafen und Wachen innerhalb der Pubertät: Eine zeitreihenanalytische Studie. Dissertation der Medizinischen Fakultät Charité der Humboldt-Universität Berlin Unbehaun A (1999) Die vegetative Kontrolle der Herzfrequenz und ihre Koordination mit dem respiratorischen System untersucht im Schlafen und Wachen innerhalb der Pubertät: Eine zeitreihenanalytische Studie. Dissertation der Medizinischen Fakultät Charité der Humboldt-Universität Berlin
Zurück zum Zitat Volterrani M, Scalvini S, Mazzuero G (1994) Decreased heart rate variability in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Chest 106:1432–1437PubMedCrossRef Volterrani M, Scalvini S, Mazzuero G (1994) Decreased heart rate variability in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Chest 106:1432–1437PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Yamamoto Y, Hughson RL, Peterson JC (1991) Autonomic control of heart rate during exercise studied by heart rate variability spectral analysis. J Appl Physiol 71:1136–1142PubMedCrossRef Yamamoto Y, Hughson RL, Peterson JC (1991) Autonomic control of heart rate during exercise studied by heart rate variability spectral analysis. J Appl Physiol 71:1136–1142PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Yasuma F, Hayano J (2004) Respiratory sinus arrhythmia: why does the heartbeat synchronize with respiratory rhythm? Chest 125(2):683–690PubMedCrossRef Yasuma F, Hayano J (2004) Respiratory sinus arrhythmia: why does the heartbeat synchronize with respiratory rhythm? Chest 125(2):683–690PubMedCrossRef
Zurück zum Zitat Ziemssen T, Prieur S, Reichmann H (2006) Das weite Feld der orthostatischen Dysregulationen. Ärzteblatt 6:247–252 Ziemssen T, Prieur S, Reichmann H (2006) Das weite Feld der orthostatischen Dysregulationen. Ärzteblatt 6:247–252
Zurück zum Zitat Zutphen HCF v, Bernards ATM (1991) Nederlands leerboek der fysische therapie in engere zin. Wetenschappelijke uitgeverij Bunge, Utrecht Zutphen HCF v, Bernards ATM (1991) Nederlands leerboek der fysische therapie in engere zin. Wetenschappelijke uitgeverij Bunge, Utrecht
Metadaten
Titel
Segmentalreflektorik und autonomes Nervensystem
verfasst von
Jörg Steier
Copyright-Jahr
2022
Verlag
Springer Berlin Heidelberg
DOI
https://doi.org/10.1007/978-3-662-63613-8_8